• Font

Witamina D

1. Co to jest witamina D?

Witamina D to nazwa nadana grupie rozpuszczalnych w tłuszczach prohormonów – substancji, które zazwyczaj wykazują niewielką aktywność hormonalną, natomiast w organizmie mogą się przekształcić w hormony. Witamina D pomaga organizmowi wykorzystywać wapń i fosfor do budowania mocnych kości i zębów. Skóra, wystawiona na słońce potrafi wytwarzać witaminę D, można ją również dostarczać z pożywieniem. Niedobór witaminy D może prowadzić do osłabienia kości, u dzieci nazywanego krzywicą, a u dorosłych – osteomalacją.

Dwie główne formy witaminy D, które są ważne dla człowieka, to witamina D2 (inaczej ergokalcyferol) oraz witamina D3 (inaczej cholekalcyferol). Witamina D2 jest naturalnie wytwarzana przez rośliny. Natomiast witaminę D3 naturalnie wytwarza organizm, kiedy skóra zostaje wystawiona na działanie promieniowania słonecznego. Obie formy witaminy przekształcane są w wątrobie w 25-hydroksywitaminę D. Następnie 25-hydroksywitamina D trafia z krwią do nerek, gdzie jest dalej przetwarzana w 1,25-dihydroksywitaminę D lub kalcytriol, aktywną formę witaminy D w organizmie. Najbardziej dokładną metodą oceny stężenia witaminy D w organizmie jest pomiar stężenia 25-hydroksywitaminy D we krwi.

Większość ludzi uzyskuje przynajmniej część potrzebnej ilości witaminy D poprzez ekspozycję skóry na słońce. Za źródło witaminy D w pożywieniu służą tłuste ryby, olej z wątroby ryb oraz jajka, które naturalnie zawierają witaminę D. Jednakże najwięcej witaminy uzyskiwanej z pożywienia pochodzi z produktów wzbogaconych witaminą D, takich jak mleko, soki oraz płatki śniadaniowe. Witamina D może być również przyjmowana w postaci suplementów diety.

 

Instytut Medyczny (IOM) amerykańskiej Akademii Narodowej przygotował następujące wskazania dotyczące dziennego spożycia witaminy D przy założeniu minimalnej ekspozycji na słońce:

  • Dla osób w wieku 1−70 lat, włącznie z kobietami w ciąży i karmiącymi, zalecana dzienna dawka to 15 mikrogramów. Ponieważ 1 mikrogram jest równy 40 jednostkom międzynarodowym (IU), zalecana dawka może być również wyrażona jako 600 IU dziennie.
  • Dla osób w wieku powyżej 70. roku życia zalecana dzienna dawka to 20 mikrogramów (800 IU na dzień).
  • Dla niemowląt nie ustalono zalecanej dawki ze względu na brak danych. Jednakże IOM wyznaczył poziom 10 mikrogramów na dzień (400 IU dziennie), który powinien zapewnić wystarczającą ilość witaminy D.

Chociaż średnie spożycie witaminy D w Stanach Zjednoczonych jest niższe niż zalecane w wytycznych, dane pochodzące z narodowego sondażu (National Health and Nutrition Examination Survey) wykazały, że ponad 80% Amerykanów ma odpowiednie stężenie witaminy D we krwi.

Mimo że bardzo rzadko zdarza się przyjąć za dużo witaminy D, ważne, aby pamiętać, że nadmierne spożycie jakiegokolwiek składnika odżywczego, włącznie z witaminą D, może być toksyczne. Zbyt wiele witaminy D może szkodzić, ponieważ podnosi ona stężenie wapnia, co może prowadzić do kalcynozy (odkładania się soli wapnia w tkankach miękkich, takich jak nerki, serce lub płuca) oraz hiperkalcemii (wysokie stężenie wapnia we krwi). Bezpieczny górny limit spożycia witaminy D dla osób dorosłych i dzieci w wieku powyżej 8 lat wynosi 100 mikrogramów dziennie (4000 IU na dzień). Jest bardziej prawdopodobne, że toksyczność wynikająca ze zbyt dużej ilości witaminy D będzie spowodowana przyjmowaniem suplementów niż spożywaniem pokarmów bogatych w witaminę D. Nadmierna ekspozycja na promienie słoneczne nie powoduje toksyczności związanej z nadmierną ilością witaminy D w organizmie. Nie należy jednak dążyć do zwiększenia wytwarzania witaminy D poprzez wydłużenie czasu przebywania na słońcu, ponieważ zwiększa to ryzyko raka skóry.

 

2. Dlaczego naukowcy badają możliwe zależności między witaminą D a ryzykiem nowotworów?

Wczesne badania epidemiologiczne wykazały, że współczynniki zachorowalności i umieralności z powodu pewnych nowotworów były niższe wśród osób żyjących na południowych szerokościach geograficznych, gdzie ekspozycja na słońce jest względnie wyższa, niż na północy. Ponieważ ekspozycja na promienie słoneczne prowadzi do wytwarzania witaminy D, powstała hipoteza, że różnice w stężeniu witaminy D mogą wynikać z tych zależności. Potrzeba jednak więcej dobrze zaplanowanych badań, aby ustalić, czy wyższe dawki witaminy D są związane z niższą zachorowalnością i umieralnością na nowotwory.

Wyniki badań eksperymentalnych również sugerują możliwy związek pomiędzy witaminą D a ryzykiem nowotworów. W doświadczeniach nad komórkami nowotworów oraz na modelach zwierzęcych witamina D wykazywała kilka aktywności, które mogą spowalniać rozwój nowotworów lub zapobiegać mu, włącznie z promowaniem różnicowania komórkowego, zmniejszaniem wzrostu komórek nowotworowych, stymulowaniem śmierci komórek (apoptoza) oraz ograniczaniem tworzenia się naczyń krwionośnych (angiogeneza).

 

3. Jakie są dowody naukowe na to, że witamina D może pomagać w obniżaniu ryzyka nowotworów u ludzi?

 

Kilka badań epidemiologicznych sprawdzało, czy u osób spożywających dużo witaminy D lub z wyższym stężeniem witaminy D we krwi występuje niższe ryzyko poszczególnych nowotworów. Wyniki tych badań są niespójne, być może z powodu trudności w ich prowadzeniu. Dla przykładu, badania nad dietą nie biorą pod uwagę witaminy D wytworzonej przez skórę podczas ekspozycji na słońce, a stężenie witaminy D we krwi mierzone w jednym momencie (tak się działo w większości badań) może nie odzwierciedlać prawdziwego stężenia witaminy D. Prawdopodobnie również osoby spożywające więcej witaminy D lub z jej wyższym stężeniem we krwi mają skłonność do innych zachowań zdrowotnych. Być może jedno z tych innych zachowań, a nie spożycie witaminy D, miało wpływ na ryzyko nowotworów.

Przeprowadzono kilka badań klinicznych z randomizacją nad spożyciem witaminy D, były one jednak tak zaprojektowane, by ocenić stan kości lub innych niezwiązanych z rakiem schorzeń. Mimo że niektóre z tych badań dostarczyły informacji na temat zachorowalności i umieralności na raka, ich wyniki powinny być potwierdzone w niezależnych zaprojektowanych badaniach, oceniających specjalnie przeciwnowotworowy wpływ witaminy D.

Najwięcej dostępnych danych dotyczy raka jelita grubego, piersi, prostaty i trzustki. W wielu badaniach epidemiologicznych zaobserwowano, że wyższe spożycie lub wyższe stężenie witaminy D we krwi ma związek z niższym ryzykiem raka jelita grubego. Natomiast w badaniu klinicznym z randomizacją Women’s Health Initiative zaobserwowano, że stosowanie przez zdrowe kobiety suplementów witaminy D i wapnia przez średnio 7 lat nie obniżało zachorowalności na raka jelita grubego. Niektórzy naukowcy zwracają uwagę, że brak obniżenia ryzyka raka jelita grubego może być spowodowany kilkoma czynnikami: względnie niskim poziomem suplementacji witaminy D (10 mikrogramów, to jest 400 IU na dzień), możliwością dodatkowego przyjmowania przez uczestników badania witaminy D we własnym zakresie oraz krótkim okresem obserwacji. Dowody naukowe na temat związku pomiędzy witaminą D a zagrożeniem wszystkimi innymi nowotworami są nierozstrzygające.

 

4. W jaki sposób testuje się obecnie witaminę D w badaniach klinicznych nad nowotworami?

Wszystkie dostępne dane łącznie nie pozwalają ustalić, czy przyjmowanie witaminy D może chronić przed rakiem. Aby w pełni zrozumieć działanie witaminy D na nowotwory i inne schorzenia, potrzebne są kolejne badania kliniczne. Wciąż jednak nie wiadomo, jaką dawkę witaminy D powinno się stosować w takich badaniach. Pozostają też inne pytania, takie jak moment rozpoczęcia przyjmowania witaminy D oraz czas jej przyjmowania potrzebny do uzyskania potencjalnej korzyści.

Aby rozpocząć rozwiązywanie tych kwestii, prowadzone są dwa badania kliniczne I fazy, których celem jest ustalenie, jaka dawka witaminy D może zapobiegać rakowi prostaty, jelita grubego oraz płuca. Ponadto podjęto szersze badania kliniczne z randomizacją w celu zbadania potencjalnej roli witaminy D w zapobieganiu nowotworom. Obejmujące 2200 uczestników Vitamin D / Calcium Polyp Prevention Study testuje, czy suplementy witaminy D, przyjmowane samodzielnie lub w połączeniu z wapniem, mogą zapobiegać rozwojowi polipów jelita grubego (zmiany przedrakowe) u pacjentów, którym wcześniej polipy usunięto. Zakończenie badania planowane jest na grudzień 2017 roku. Badanie Vitamin D and Omega-3 Trial (VITAL) ma sprawdzić, czy suplementy witaminy D mogą zapobiegać powstawaniu różnych typów nowotworów u starszych mężczyzn i kobiet. Organizatorzy badania VITAL planują włączyć do niego 20 000 uczestników i zakończyć je do czerwca 2016 roku.

Naukowcy rozpoczęli również badanie analogów witaminy D (związków chemicznych o strukturze podobnej do witaminy D), które mogą wykazywać działanie przeciwnowotworowe bez podnoszenia stężenia wapnia.

Zmodyfikowano za: